OPATRZNOŚĆ BOŻA A CHARYZMAT ZGROMADZEŃ

Referat wygłoszony przez ks. Flavio Peloso FDP, Prokuratora generalnego Księży Orionistów, na Międzynarodowym Kongresie o Opatrzności Bożej w São Paulo, w dniu 30.10.1999

I. Charyzmat jest “opatrznością” Boga dla życia Kościoła.
1. Pojecie i dynamika charyzmatów zgromadzeń.
2. Wierność charyzmatowi zgromadzenia.

II. Święci i charyzmaty “Bożej Opatrzności” w ciągu historii Kościoła
1. W pierwszych wiekach, epoce męczenników
2. W średniowieczu, tworzenie się społeczności chrześcijańskiej
3. Św. Franciszek z Asyżu.
4. Św. Katarzyna z Sieny.
5. Św. Kajetan z Thiene.
6. Św. Wincenty z Paoli.
7. Św. Józef Benedykt Kottolengo.
8. Święci “miłości społecznej”: Ks. Guanella, ks. Calabria, Matka Teresa Michel, Matka Teresa z Kalkuty i Zgromadzenia pw. Opatrzności Bożej.

III. Ks. Orione i Opatrzność Boża
1. “Program Małego Dzieła Opatrzności Bożej”.
2. Charakterystyka ideałów i praktyczne doświadczenie “Opatrzności Bożej”.
2.1. Wiara w Opatrzność Bożą jako ewangelizacja i odpowiedź na sekularyzm.
2.2. Wizja “społeczno-eschatologiczna” Bożej Opatrzności.
2.3. Wizja eklezjalna Opatrzności Bożej.

***


I. CHARYZMAT JEST “OPATRZNOŚCIĄ” BOGA DLA ŻYCIA KOŚCIOŁA.

1. Pojecie i dynamika charyzmatów zgromadzeń.
Interwencja Ducha Świętego w życiu jakiegoś Założyciela objawia się jako szczególne oświecenie, które ma za przedmiot tajemnicę Chrystusa, żyć Chrystusem. Długa historia Kościoła, Założycieli z ich Rodzinami zakonnymi, prowadzonymi przez Ducha Świętego, wypełniają w ten sposób żywą interpretację tajemnicy Chrystusa i Jego Ewangelii, zaznajamiając się z “charakterem i duchem, celem i karnością, historią i życiem własnego instytutu” (Kan. 652).
Duch Święty działa we wnętrzu człowieka, wyciska swoje znamię na Założycielu, jeden z rysów posłannictwa Chrystusa, prowadząc do przeżywania tak określonej wartości ewangelicznej, która staje się nad-wrażliwością. Wielu świętych, wielu założycieli zostało “wywyższonych”, “skoncentrowanych”, “zainspirowanych” przez Ducha Świętego stronicami z Ewangelii wg św. Mateusza 6, 25-34 (Mt 10, 29-32 i wiele innych), gdzie Jezus mówi o ufnym powierzeniu się Opatrzności Ojca, o wdzięczności za Jego wielmożność w dziele stworzenia, w historii, w życiu osobistym.
Mówi się o świętych od Opatrzności Bożej i o charyzmacie Opatrzności Bożej, o zgromadzeniach pw. Opatrzności Bożej... ponieważ są wezwane do szerzenia poprzez dobry przykład w Kościele - Mistycznym Ciele Chrystusa - tak określonej wartości ewangelicznej – wizji i doświadczenia Opatrzności Bożej – otrzymanej jako charyzmat od Ducha Świętego. Charyzmat zgromadzenia jest opatrznościowym, eklezjalnym środkiem wzmacniającym”.


2. Wierność charyzmatowi zgromadzenia.

Wierność charyzmatowi zgromadzenia jest zadaniem o ogromnej wadze dla każdej Rodziny zakonnej. Charyzmat jest racją, dzięki której istnieje Zgromadzenie jako takie (“dlaczego”); i jest drogą do świętości i bycia apostołami w Kościele (“jak”).
Kościołowi nic nie brakuje do istnienia i funkcjonowania; Chrystus przez Ducha Świętego obdarzył go wszelkimi dobrami i najistotniejszymi środkami, aby rozwijać swoją misje w świecie. Ale historia nam potwierdza, ze Opatrzność Boża wznieca dary, charyzmaty i przysługi, które na przestrzeni czasów, okazują się bardzo cenne (“opatrznościowe”) dla świętości i misji Kościoła, dla jego dobra.
“Charyzmat” jest dany Założycielowi i Rodzinie zakonnej, ale jest dany przez Kościół i dla Kościoła: “Jest dla Kościoła korzyścią, że Instytuty maja swoją własną fizjonomię i sobie właściwą funkcję. Przeto wiernie same odczytują i przestrzegają ducha i cel Założyciela, jako czystą, zdrową tradycję...” (PC 2, Cfr. VC 25).


II. ŚWIĘCI I CHARYZMATY “OPATRZNOŚCI BOŻEJ”

W ciągu historii Kościoła wielu świętych i charyzmatów zgromadzeń otrzymało poprzez treści ewangeliczne doświadczenie “Opatrzności Bożej”.

1. W pierwszych wiekach, epoce męczenników.
W pierwszych wiekach Kościoła doświadczenie Opatrzności Boga ubarwiło mocno eschatologie. Męczennik wierzy i bierze pod uwagę największe objawienie się boskiej Opatrzności: w życiu wiecznym i błogosławionym. Św. Augustyn odnośnie męczenników mówi: “W nich miłość do słodkiego życia została zwyciężona przez miłość do Życia jeszcze bardziej słodkiego”.

2. W średniowieczu, tworzenie społeczności chrześcijańskiej.
Na Wschodzie, gnoza opatrznościowa ukazuje, jakoby wszystkie rzeczy były widziane i uporządkowane przez Boga według Jego obrazu zbawienia.
W epoce powstawania “społeczności chrześcijańskiej” stają się powszechni szczególnie ci święci i święte, którzy są bliscy ludziom maluczkim i biednym: byli nimi biskupi, królowie, królowe i książęta, asceci i święci, którzy, jak Jezus, troszczyli się także o potrzeby ziemskie ludzi, którzy nie maja żadnych środków do życia.
Filozofia scholastyczna pomaga w zrozumieniu Opatrzności Bożej jako możnowładztwa Boga, który przewodniczy stworzeniu i wszystkim rządzi, przyczyniając się, na zasadzie jedności, do harmonii wszystkich rzeczy.

3. Św. Franciszek z Asyżu.
Różne życiorysy św. Franciszka (1182-1226) opowiadają z podziwem o wielu wydarzeniach, w których Opatrzność Boża była ówczesnym dotknięciem ręki Boga, opatrznością dosyć hałaśliwą.
Franciszek i jego bracia żyli jak goście Pana Boga pośród przyrody. To doświadczenie –wizja życia zaprzecza pokusie pożądania, posiadania, robienia kariery, egoizmowi, na co mieszczaństwo w tamtych czasach i w każdym czasie cierpiało i cierpi.
Święty z Asyżu jest jednym z wielkich chrześcijan, którzy wzięli na poważnie zaproszenie Jezusa do szukania najpierw Królestwa Bożego i jego sprawiedliwości, i przyjęcia wszystkiego innego jako daru. On uwierzył głęboko Bogu, który nie opuszcza swoich synów, co więcej, Bogu, który troszczy się o nich.


4. Św. Katarzyna ze Sieny.
Św. Katarzyna ze Sieny (1347-1380) pisze “Dialog o Opatrzności Bożej”. Jej myśl znajduje się na szczycie kontemplacji, dyktowanej miłosną i żywą relacją z Bogiem. “Czy mogłem dać każdemu wszystko? – pyta Bóg – Tak, naprawdę mógłbym, ale chciałem z opatrzności, aby jeden upodobnił się do drugiego, i byli obydwaj zmuszeni używać razem gestu i czułości miłosiernej.”
Temat nie jest nowy, ani pozbawiony swojego uroku: miłość jednoczy przyczynę pierwsza (Boga) z przyczyna druga (ludźmi) w jeden obraz Opatrzności Bożej.

5. Św. Kajetan z Thieny.
W czasach kryzysu, w których “przeznaczenie” wydaje się być aprobowane także w świecie chrześcijańskim, w czasach, w których w Padwie Pomponazzi podtrzymuje, że pomiędzy wolną wolą a Opatrznością jest sprzeczność, z Winczenzy (Vincenza) pochodzi święty (1480-1547), który “konkretnie” przedstawia Opatrzność swoim życiem. “Kajetan od Opatrzności Bożej” – tak go nazywali ludzie. Św. Kajetan zainicjował wiele dzieł miłosierdzia, które postrzegał nie tylko jako swoje implikacje zakonne, ale także te implikacje socjalne. Opatrzność Boża wraz z nim stała się popularna: nie kontemplacja mistyków, nie doświadczeniem uprzywilejowanym tylko dla świętych (lub dla niewielu, którzy przebywają ze świętymi), ale wiara ogólna, która inspiruje modlitwę, gesty, postawy.

6. Św. Wincenty z Paoli.
Św. Wincenty z Paoli (1581-1660) jest symbolem Opatrzności Bożej. We Francji pełnej boleści i ubóstwa, pobudza ruch kobiet i mężczyzn, którzy zajęli się służbą najbardziej poniżanym. Nie polega tylko na Bogu i woluntariuszach. Interweniuje też na płaszczyźnie politycznej i socjalnej, aby zwrócić uwagę i sprowokować do dania odpowiedzi także cywilom na ogromne problemy ubogich. Jednakże baczy, aby nie poprzedzać inicjatywą ludzką planów Boga. Jego nadzwyczajna twórczość szuka w dobru znaków: iść krok w krok z opatrznością i nigdy jej nie poprzedzać”.
U szczytu chrześcijańskiego doświadczenia św. Wincenty umieszcza wypełnienie woli Bożej z świętą obojętnością. Ta obojętność, jednak nie jest jakąś apatią lub kwietyzmem. Przeciwnie, chrześcijanin ufa Opatrzności – a więc obojętny, tzn. dyspozycyjny – staje się “człowiekiem w zasadzce”, o ile w miłości koncentruje swoje siły do działania (ks. Orione mawiał: “przyglądam się jaka kartą zagra mi Pan”).

7. Św. Józef Benedykt Cottolengo
Jest nazywany “świętym od Opatrzności Bożej”(1786-1842). Zbudował prawdziwą i własną “wioskę opatrznościową”. Nazwał ją “Małym Domem” i utrzymywał, że to było z “Bożej Opatrzności”.
On nigdy nie prosił Opatrzności. Nie modlił się, aby coś otrzymać od niej. Ona jest gospodarzem domu, a wiec jest najbardziej zainteresowana tym, aby wszystko szło dobrze. Nie potępią tego, kto modli się, aby poprosić o coś konkretnego Pana Boga, ale to nie jest jego sposób: on modlił się tylko o Królestwo Boże i jego sprawiedliwość. Modlitwa jest “pierwsza praca Małego Domu”.
Wciągnięci w jego dzieło, oparte “jedynie” na Bożej Opatrzności, są nie tylko zakonnicy, siostry i woluntariusze, nie tylko inne osoby, które mają pieniądze i chęć pomagania innym, ale wciąga też ubogich, ich gości, którzy powinni być szczęśliwi z tego, “co zsyła Opatrzność”. Boża Opatrzność nie jest nadzwyczajnym cudem ponad głowami ludzkimi, ale jest cudem wciągnięcia w cierpienie ludzkie.

8. Święci “miłości socjalnej”: Ks. Guanella, ks. Calabria, Matka Teresa Michel, Matka Teresa z Kalkuty i zgromadzenia pw. “Bożej Opatrzności”
Wiele Zgromadzeń wyłania się pomiędzy XIX a XX w. – i często przyjmując za tytuł Opatrzność Bożą – i tworzą wszystkie razem wieki ruch miłości pod insygniami Bożej Opatrzności. Wiele narodów, nie tylko w Europie, rodzi zgromadzenia charytatywne i opiekuńcze, charakteryzujące się nie notowana odwaga apostolska. Przywołamy czterech symbolicznych Założycieli:

Ks. Alojzy Guanella (1842-1912): jego charyzmat jest skoncentrowany na doświadczeniu Opatrzności: “Głównym inspiratorem, prawie dusza, którą ożywia nasze powołanie, jest ta pewność, ze Bóg jest dla nas hojnym Ojcem”.
“My nie powinniśmy określać zbytnio końca, ponieważ wtedy Opatrzność Boża ustąpiłaby całkowicie miejsca przezorności i zapobiegliwości ludzkiej”.

Ks. Jan Calabria (1873-1954) posiada konkretną koncepcję Opatrzności, która waloryzuje przedsiębiorczość osobową: “Pierwszą opatrznością – jest głowa na szyi, także ptakom Pan dał oczy i dziób”.
Widzi jednak niebezpieczeństwo aktywizmu i skuteczność także pośród dzieł miłosierdzia, i ostrzega: “Zauważ, że środki, zbyt wiele środków może być pokusą bardziej niebezpieczną”.

Matka Teresa Michel Grillo odpowiada na problemy społeczne Włoch, na początku naszego wieku. Założyła Małe Siostry Opatrzności Bożej, od nich, w latach trzydziestych, formuje się autonomiczne zgromadzenie Franciszkanek Bożej Opatrzności w archidiecezji São Paulo. Bł. Teresa Michel miała ks. Orione za doradcę i kierownika duchownego, i z nim dzieliła ufność w Bożą Opatrzność i wielkie zaangażowanie apostolskie.

Matka Teresa z Kalkuty (1910-1997). “Celem naszego zgromadzenia jest okazać ubogim miłość i współczucie Boga wobec nich, pokazać, że Bóg ukochał świat i kocha także ich” “Nie jesteśmy zwykłymi pracownikami socjalnymi, ale “misjonarkami”. Staramy się faktycznie ewangelizować wyłącznie poprzez naszą pracę, pozwalając, aby Bóg się objawił poprzez nią”(Gonzalez-Balado J.L., Matka Teresa z Kalkuty.....)


III. KS. ORIONE I OPATRZNOŚĆ BOŻA

1. “Plan i program Małego Dzieła Boskiej Opatrzności”

Dla nas orionistów (zakonników, sióstr, świeckich), którzy składamy IV ślub, specyfikujący charyzmat, “specjalnej wierności Papieżowi poprzez dzieła miłosierdzia”. W czym przejawia się zasadnicza ufność w Opatrzność Bożą, która dała ducha i imię naszej Rodzinie oriońskiej, “Małe Dzieło Boskiej Opatrzności”?
Właściwa odpowiedź pochodzi od samego ks.Orione, który właśnie tę potrzebę i wolę wyjaśnia swojemu Biskupowi, Eminencji ks. Bandi, pisząc: “Najwyższą zasadą Dzieła jest Opatrzność Boża”.
W “najwyższej zasadzie” ks. Orione opisuje dzieło Boskiej Opatrzności w szerokiej wizji teologicznej i praktycznej („obraz Ojca” z Ef 1, 1-10), w ciągu której później umieszcza sam charyzmat i specyfikę “Małego” Dzieła Boskiej Opatrzności.
Wizja historii zbawienia jest ukazana w trzech kołach koncentrycznych:
1. Dzieło Boskiej Opatrzności (Ojciec).
2. “Odnowienie wszystkiego w Chrystusie” (Syn).
3. Jednoczyć całą ludzkość w jedno ciało, święty Kościół katolicki, tworząc jedność z Biskupami i Papieżem (Duch Święty).
Następnie ks. Orione podejmuje te trzy koła i umieszcza w centrum swój “streszczony charyzmat” w naśladowaniu Jezusa.

Oto dlaczego nasz Pan Jezus Chrystus wyznaczył właśnie św. Piotra Apostola, który musiał uczynić się Sługą Sług Bożych, i na nim założył swój Kościół, i jemu powierzył jedność w widzialnym rządzeniu, który by przybliżał ludzi coraz bardziej do Boga... nasz najmniejszy Instytut, który z dobroci Pana, wschodzi pod nazwą Dzieła Boskiej Opatrzności, uznając w Biskupie Rzymu fundament Dzieła Boskiej Opatrzności w całym świecie.... to osobliwy cel: “wypełniać, z łaski Bożej, wolę Bożą, pełniąc wolę św. Piotra, Biskupa Rzymu i szukając większej chwały Bożej, poświęcając się doskonaleniu zakonników i zajmując się poprzez każde dzieło miłosierdzia rozsiewaniem i wzbudzaniem w ludzie chrześcijańskim słodką miłość do Następcy Naszego Pana Jezusa Chrystusa na ziemi, którym jest Biskupem Rzymu, Następca św. Piotra Apostola, szczególnie poprzez ewangelizacje ubogich, maluczkich i przygnębionych ze względu na wszelkie zło i boleści, z zamiarem przyczynienia się do umocnienia wewnątrz Kościoła jedności synów z Ojcem, a na zewnątrz przywracając rozbitą jedność z Ojcem”.

Temat i sposób, w jaki jest wyrażony charyzmat, można przedstawić poprzez dzieła miłosierdzia, wierne i zjednoczone w wierze ze św. Piotrem, i ujawniające się jako edukacja, ewangelizacja, jako instytucje dla przygnębionych i ludu.

1. Temat wewnątrz Kościoła; młodzi, biedni, maluczcy, smutni, lud...
2. Temat “ekumeniczny”: pełne zjednoczenie podzielonych Kościołów,
3. Temat misyjności w ogólności: ludy i narody stanowią słuszne prawo na ziemi i rozwiją się w naszym Panu Jezusie Chrystusie ukrzyżowanym: “Odnowić wszystko w Chrystusie”.
Ks. Orione jeszcze raz w krótkich słowach określa “specyfikę” naszego powołania (“Naszym celem jest jednoczyć z Papieżem przez Odnowienie wszystkiego w Chrystusie”) i poświęca trzy numery dla wskazania zadań odnoszących się do Osoby Ojca św.


2. Charakterystyka ideałów i praktyczne doświadczenie Opatrzności Bożej.

Ks. Orione jest jednym z wielu spadkobierców tradycji “świętych od Opatrzności Bożej”. Wspominamy o trzech “charakterystykach” doświadczenia Opatrzności Bożej typowych dla ks. Orione, choć nie wyłącznie:

2.1. Ufność Opatrzności Bożej jako ewangelizacja i odpowiedź na sekularyzację
Apostolska osobowość ks. Orione zakorzeniona jest w Chrystusowym “Pragnę” i wyraża się w zawołaniu “Dusz! Dusz!”. Przewidywał dezorientację mas robotniczych zwiedzionych ideologiami, które osłabiły wiarę. “Tak, Dzieło Boskiej Opatrzności: to głosić przeciwstawiając się materializmowi historycznemu “Tua Providentia omnia gubernat”. Opatrzność Boża jest kontynuacją dzieła stworzenia.” I poprzez to “miłością, która otwiera oczy, prowadzi serca ludzkie do Boga”.

2.2. Wizja “socjalna” i eschatologiczna Boskiej Opatrzności
Socjalny i historyczny sens wiary w Kościele był bardzo mocny u ks. Orione. Wątpliwości wobec Opatrzności Bożej były obecne, tak wczoraj, jak i dzisiaj; obraz biedy i śmierci, triumfu zła są znakami nieludzkiej społeczności “bez Boga”.
Ks. Orione pisze: “Narody są zmęczone i zawiedzione, czują, że życie bez Boga jest pustką. Czy moglibyśmy doczekać wielkiej odnowy chrześcijaństwa? Jesteśmy Synami Boskiej Opatrzności! Nie jesteśmy fatalistami, którzy myślą, że jutro świat się skończy. Prawdą jest, że korupcja i zło moralne są wielkie, lecz utrzymuję i mocno wierzę, że Bóg zwycięży, i zwycięży poprzez nieskończone miłosierdzie”.
Proponuje, więc aby poprzez dzieła miłosierdzia “wszyscy odczuli dobroć Boga”.

2.3. Wizja eklezjalna Boskiej Opatrzności
Ks. Orione tłumaczył fundamentalną miłość do Bożej Opatrzności w idei i działaniu dla Kościoła, dla jedności ludów, jedności z Papieżem i z Pasterzami. Dzieło Boskiej Opatrzności wyraża się w “Odnowić wszystko w Chrystusie” jednocząc całą ludzkość w jedno ciało, święty Kościół katolicki, zbudowany na Panu naszym Jezusie Chrystusie, pod boska mocą Biskupów, w jedności i zależności z boską i nadzwyczajną mocą św. Piotra, który jest biskupem Rzymu. Nasz mały Instytut uznaje, że Biskupowi Rzymu podlegają dzieła Boskiej Opatrzności na całym świecie... to jest jego jedynym celem... zaangażować się w każde dzieło miłosierdzia, aby wzmacniać jedność w Kościele świętym, jedność synów z Ojcem.

A więc dzieł miłosierdzia nie można oddzielić od doświadczenia “ojcostwa Boga” i “matczyności Kościoła”.